KİŞİSEL KORUYUCU DONANIMLARDA HUKUKSAL DURUM, TANIMI VE ÖZELLİKLERİ

Oktay Tan (M.Sc)
Öğr. Gör
Yıldız Teknik Üniversitesi
Meslek Yüksek Okulu 

Kişisel koruyucularını donanımları kullanmanın amacı, çalışanları işyeri ortamından kaynaklanan her türlü tehlikelere karşı korumaktır. Ancak, burada dikkat edilmesi gerekli konu işyerinden kaynaklanan tehlikelerden korunma yolunun önceliğidir. Nitekim, İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği[1] ile Kişisel Koruyucu Donanımların İşyerlerinde Kullanılması Hakkında Yönetmeliğe göre toplu korunma önlemlerine, kişisel korunma önlemlerine göre öncelik verilmesi gerekmektedir. Tehlikelerden korunmanın temel olarak üç yolu vardır.

Bunlar:
Tehlikeyi kaynağında önlemek:
·         İşyerlerindeki cihaz, alet, tezgah, makine ve tesislerden çıkan toz, duman, buğu, ısı, gaz ve koku, çalışılan ortama yayılmadan, uygun aspirasyon tesisatı ile çıktığı yerden emilerek dışarı atmak,
·         İşyerinde kullanılan makinelerle alet ve edevattan tehlikeli olanları veya hammaddelerden zehirli veya zararlı olanları, yapılan işin özelliğine ve teknolojinin gereklerine göre bu tehlike ve zararları azaltan alet ve edevatla değiştirmek,
·         Gürültüden veya titreşimden kaynaklanan risklerin azaltılmasında, gürültüye ya da titreşime maruziyetin daha az olduğu başka alet veya cihazları ya da çalışma yöntemleri seçmek,

·         Tehlikenin kaynağından işçiyi uzaklaştırmaktır.

                Tehlikeyi kişiden ayırarak önleme:

·         Tehlike ile işçi arasındaki mesafeyi arttırma, tehlikeyi bariyer içine almak,

·         Toz çıkaran işlerde, işyeri tabanı, işin özelliğine ve teknik imkanlara göre, ıslak bulundurmak,

·         Delme işlerinde, toz çıkmasını önlemek için, yaş yöntemleri uygulamak,

·         Tehlikeli ve zararlı işlerde oluşan gaz, duman ve tozu kapalı sistemde yapmak,

·         Hava yoluyla yayılan gürültüyü, perdeleme, kapatma, gürültü emici örtülerle ve benzeri yöntemlerle azaltmak,

·         Tahrik makinelerinin bütün hareketli kısımları ile transmisyon tertibatı ve bütün tezgah ve makinelerin tehlikeli olan kısımlarını koruyucu içine almaktır,

Tehlikeyi kişi üzerinde önleme:

·         İşçilere iş rotasyonu sağlamak,

·         İşçilerin maruz kaldığı süreyi azaltmak,

·         Kişisel koruyucuları kullandırmaktır.

·         Doğru yaklaşım, tehlikeyi önce kaynağında, mümkün değil ise kaynakla kişi arasında, her iki yol da başarısız ya da yetersiz ise kişi üzerinde önlemektir.

·         Son ve zorunlu olarak kişisel koruyucu kullanımına karar verilse bile, kişisel koruyucu kullanımının yine de geçici bir çözüm olduğunu unutmamak gereklidir.

·         Mevzuatımızda, kişisel koruyucu malzemelerin;

·         Özellikleri, temini ve kullanımı,

·         İmalatı, ithalatı, dağıtımı,

·         Piyasaya arzı, hizmete sunumu, uygunluk değerlendirilmesi, piyasa gözetimi ve denetimi ile

·         Üçüncü şahısların can ve mal güvenliğinin tehlikelere karşı korunmasına ilişkin

·         yasal düzenlemeler bulunmaktadır.

 Kişisel koruyucu malzemelerin özellikleri, temini ve kullanımı ile ilgili olan hükümler, İş Kanunu'nun 78. maddesine dayanılarak çıkarılan " Kişisel Koruyucu Donanımların İşyerlerinde Kullanılması Hakkında Yönetmelik" te yer almaktadır. Özellikle, kişisel koruyucu malzemelerin kullanımına ilişkin işverenlerin ve işçilerin yükümlülüğü ile ilgili 77. maddede şöyle denilmektedir. “işveren, işyerinde işçilerin sağlığını ve iş güvenliğini sağlamak için gerekli olanı yapmak ve bu husustaki şartları araçları noksansız bulundurmakla yükümlüdür. İşçiler de, bu yoldaki usuller ve şartlara uymak zorundadırlar.”

 İş Kanunu'nda konu ile ilgili olarak dile getirilen işveren ve işçi yükümlülüklerini şöyle sıralayabiliriz:

İşverenler:

·         İşyerinde tehlike analizi ve değerlendirmesi yaparak Kişisel Koruyucu Malzeme kullanımı için gerekli durum ve işleri saptamak,

·         İşe ve işçilere uygun koruyucuyu sağlamak,

·         İşçileri Kişisel Koruyucu Malzeme kullanımı, bakımı, temizliği ve saklanması konusunda eğitmek,

·         Kişisel Koruyucu Malzeme kullanımını izlemek ve ilgili kayıtları tutmak,

·         Zarar görmüş koruyucuları anında değiştirmek,

·         İşçiler:

·         Kişisel koruyucu malzemeleri amaçları doğrultusunda kullanmak (takmak, giymek, kullanmak),

·         Konu ile ilgili verilen tüm eğitimlere katılmak,

·         Kişisel Koruyucu Malzemelerinin bakımını yapmak, temizlemek ve uygun şartlarda saklamak,

·         İşvereni Kişisel Koruyucu Malzemenin yetersiz kaldığı, eskidiği, zarar gördüğü durumlarda bilgilendirmek zorundadır.

 emek ki, 

İşverenin sorumluluğu altında sayılan işe ve işçiye uygun Kişisel Koruyucu Malzeme sağlamak ve kullandırmak yükümlülüğünü getirmemekten dolayı sorumluluğunu açmakta yarar vardır.

İŞVERENİN İŞYERİNDE KİŞİSEL KORUYUCU MALZEME TEMİN ETME KULLANDIRMA YÜKÜMLÜLÜĞÜNÜ YERİNE GETİMEMEKTEN DOLAYI SORUMLULUKLARI

 İşverenin kişisel koruyucu malzemelerini temin edip kullandırma sorumluluğu:

 İş Kanunu’nda da belirtildiği gibi, her işveren işyerinde işçilerin sağlığını ve iş güvenliğini sağlamak için gerekli olanı yapmak ve husustaki şartları, araçları noksansız bulundurmakla yükümlüdür.[2]  Bu yükümlülüğünü yerine getirmediği taktirde sorumluluğu doğmaktadır.

 Bu bakımdan işyerinde çalışan işçiler, çalışmadan kaynaklanan tehlikelere karşı risklerin önlenmesinin veya yeterli derecede azaltılmasının, teknik tedbirlere dayalı toplu koruma ya da iş organizasyonu veya çalışma yöntemleri ile sağlanamadığı durumlarda, bu tehlikelerin önlenmesi için işçilere kişisel koruyucu malzemeyi temin edip, kullandırmak zorundadır.

 İşverenin temin edeceği kişisel koruyucular malzemelerden beklenen özellikler şöyle sıralanabilir:

·         Maruz kalınan tehlikeye karşı yeterli korumayı sağlamalıdır.

·         Konforlu olmalıdır.

·         İş sırasında işçinin hareketlerini engellememelidir.

·         Dayanıklı olmalıdır.

·         Rahat temizlenmelidir.

·         Yeni bir sağlık ve güvenlik tehlikesi yaratmamalıdır.

 Yukarda sayılan özelliklere uygun Kişisel koruyucu malzemenin, üretici firma tarafından piyasaya arz edilen ürünlerin ilgili teknik düzenlemeye uygun olması ve üzerinde uygunluk işareti (CE işareti) bulunması zorunludur.[3] Bu nedenle işveren, uygunluk işareti bulunmayan malzemeyi satın almaması gerekir.

Bu görev, işveren veya vekiline aittir. Keza, işveren veya vekili, sadece iş sözleşmesi yaparak çalışanlara değil, diğer hukuki ilişki türleri aracılığıyla işyeri ile temasta olan kişilere de vermekle yükümlüdür. Zira, iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin koruma amacının içine giren kişilerin kimler olduğuna ilişkin olarak; 4857 sayılı İş Kanunu’na dayanılarak (İş K.mad.77/2) çıkarılan “İş sağlığı ve Güvenliği yönetmeliği’nin 5/d. maddesinde; “bir işyerini birden fazla işverenin kullanması halinde işverenler, iş sağlığı ve güvenliği önlemlerinin alınmasında ve bilgilendirilmesinde birbirlerinin işçilerine karşı ortak sorumluluğu”nun olduğu belirtilmiştir. Yine aynı yönetmeliğin 10/b. maddesinde ve 12/b. maddesinde “işverenin işyerine çalışmak üzere gelen başka işçilerin işçi sağlığı ve iş güvenliğine ilişkin konularda, işverene bilgilendirme ve eğitim yükümlülüğü” getirilmiştir. Buna göre, kendi işçisi olmayanlara da kişisel koruyucu kullandırmayan işveren sorumlu olmaktadır.

 İşverenin kişisel koruyucu malzemelerini kullanıp kullanılmadığını kontrol edip kullanılma konusunda işçiyi uyarma ve kurallara uymaya zorlamada sürekli denetleme sorumluluğu:

 Yukarıda belirtildiği üzere işveren, tehlikelere karşı risklerin önlenmesinin ya da yeterli derecede azaltılmasının, teknik tedbirlere dayalı toplu koruma ile sağlanması mümkün değilse kişisel koruyucu malzemeyi vermesi ve kullanmasını istemesi yeterli değildir.  İşverenin ya da vekili olan İşgüvenliği Mühendisi ya da Teknik elemanın, aynı zamanda bunlara uyulup uyulmadığını da denetlemesi gerekmektedir.  Bu durum, kanun ve tüzüklerden kaynaklandığı gibi, Yargıtay’ın kararlarında da açıkça yer almaktadır.  Yargıtay’ın bir kararında “İşveren, yalnız işçiyi işyeri tehlikelere karşı uyarmakla yükümlü bulunmamaktadır; gerektiğinde işçiyi tehlikelere karşı alınmış önlemlere uymaya dahi zorlama ödevini taşımaktadır.”  Demek ki, işverenin çalıştırdığı işçilerini alınan önlemlere ve kurallara uymaya zorlaması yasal görevidir. Nitekim, Yargıtay'ımıza göre, işveren her durumda işçilerinin tehlikeli davranışlarını önlemekle yükümlüdür. (Yargıtay 9HD., 26.1.1971 T., 8894 E.,15078 K.) 

Keza, kişisel koruyucu donanımların işçi tarafından kullanıp kullanılmadığını, alınan önlemlere uyulup uyulmadığını denetleme görevi de “önlem alma” İşverenin sorumluluğu içindedir.  Aksi halde, olabilecek iş kazalarından işveren sorumludur.  Örneğin; taşlama tezgahında çalışan işçiye, işveren tarafından gözlük verilmesi ve tezgahta çalışırken gözlüğünü takması için uyarı levhasını asmış olması, tam yeterli değildir.  İşçiye bu gözlüğü takmadan işini yapmaya başlamaması gerektiği konusunda eğitim vermek ve uygulatmak işverenin görevidir.  İşveren işçiye gözlüğünü verdim, bununla ilgili uyarı levhasını duvara astım diyerek sorumluluktan kurtulamaz.  İşçiye gözlüğünü taktırmak zorundadır. Yine, Yargıtay Kararına göre; “Bir iş yerinde uyarı levhasının bulunması işvereni sorumluluktan kurtaran mutlak nedenlerden biri değildir.  Önlemlerin yeterince uygulanıp uygulanmadığının da işyerinde etkin bir biçimde denetlenmesi gerekir.[4]  Dolayısıyla, işverenin işçiyi tehlikelere karşı alınmış önlemlere uyarmakla kalmayıp işyerindeki iş güvenliği kurallarına uyulup uyulmadığını denetleme görevi bulunmaktadır.

 Çünkü, işyerinde İş güvenliği önlemlerinin alınması, bunlara uyulup uyulmadığını denetlemesi görevi yanında, işçinin yapacağı işe ilişkin kendisine yazılı ve sözlü talimat vermesi, önceden alınabilecek önlemler konusunda işçilerin eğitilmesi, işyerinde makine ve cihazların çevresine uyarı levhalarının konulması, herhangi bir iş kazası sonucu işyerinde yapılan bilirkişi incelemelerinde İşverenin kusuru açısından çok önemlidir.

 İşverenin kişisel koruyucu malzemeler hakkında işçileri eğitme sorumluluğu:

 İşveren, İş Kanununa göre işyerlerinde sağlıklı ve güvenli çalışma ortamının oluşması için gerekli önlemleri almakla ve gerekli kişisel koruyucu malzemeyi vermekle yükümlüdürler. Bu amaçla, işveren kişisel koruyucu malzeme kullanımında, sağlık ve güvenlik yönünden alınması gerekli önlemler hakkında işçilere ve/veya temsilcilerine bilgi vermek zorundadır.[5] Yapılacak eğitimin sonunda işçilerin Kişisel Koruyucu Malzemeleri doğru seçmeleri, kullanmaları, sağlanacak, bu malzemelerin saklamalarını, depolamalarını, raf ömürlerinı ve bakımlarını öğreneceklerdir. Ayrıca, Kişisel Koruyucu Malzemelerde mesleki hijyenin temel koşullarına uymayı, bu konuda yasal düzenlemelerden en üst düzeyde yararlanmayı, çalışma çevresindeki kimyasal, fiziksel, biyolojik maddelere maruz kalmayı en aza indirgenecektir.

 Bu nedenle, işyerinde gerekli önlemlerin alınması ile birlikte bu önlemlerin uygulanmasından doğacak tehlikelerden ve bu hususta önceden alınabilecek önlemlerden işçileri bilgilendirmek, işçilere uymaları gerekli sağlık ve güvenlik önlemlerini öğretmek işverenin ödevi ve görevidir. İşverenin bu görevine iş güvenliği konusunda iş güvenliği kurallarının uygulanmasına ilişkin eğitimlerin yapılması kadar, bilim ve teknikte meydana gelen ilerlemeler başta olmak üzere iş yapım süresinde yaşanan aksaklıkların giderilmesi dahil tüm konularda eğitmek de girer. Çünkü işverenler, bilim ve teknolojik ilerlemelerin gerektirdiği her türlü önlemi almak ve oluşabilecek tehlikelerini de öğretmek zorundadır. Bu öğretim, mutlaka pratik yapılmalıdır. Yani yapılan eğitim, görsel olmalı ve sonucunda anlayıp anlamadığına ilişkin sınav yapılmalıdır.

 Nitekim, Yargıtay’a göre de,[6] yapılmakta olan iş nedeniyle işçinin eğitimi, bir kısım mevzuatı, hükümlerini içerir belgelerin kendilerine verilmesi ile değil, eylemli olarak, bu bilgilerin aktarımı ve öneminin kavratılması ile sağlanabileceğine, eğitimden sonraki aşamada ise, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili önlemlerin alındığının ve uygulandığının denetlenmesi gerektiğine inanmaktadır.

Bir işyerinde işveren, alt işverene ait işçileri de çalıştırıyorsa, alt işverene ait çalışanların eğitimlerinden, işveren, alt işverenle birlikte sorumludur. İşveren, geçici iş ilişkisi ile işçi çalıştırıyorsa, onlara da kendi işçileri ile birlikte gerekli eğitimi vermekle yükümlüdür. İşverenler, çalışanlarına, iş sözleşmesinin türüne bakılmaksızın gerekli eğitimi vermekle de yükümlüdür.

Tüm bunları yerine getirmemekten dolayı İşverenin idari, cezai ve hukuki sorumlulukları doğmaktadır.

İşverenin kişisel koruyucu malzemelerini temin edip kullandırma Cezai Sorumluluğu:

İşverenin, iş kazalarının meydana gelip gelemediğine veya meslek hastalığının oluşup oluşmadığına bakılmaksızın “tehlikenin yaratılmış olması” suç sayılmaktadır. Dolayısıyla, İşverenin cezai sorumluluğu söz konusu olmaktadır. Bunun amacı, işyerinde iş kazasını veya meslek hastalığını önlemektir. Bu ilkeye göre; 

İşyerinde önlem alma yükümlülüğünü yerine getirilmesine ilişkin kişisel koruyucu malzemeyi temin edip kullandırma, kullanıp kullanmadığını denetleme ve eğitme görevini yapmama durumlarında tehlikenin oluşmasına neden olmasından dolayı yani kaza veya meslek hastalığı olmadan öncesi işverenin cezai Sorumluluğu:

İşletmenin veya işyerinin İş Sağlığı ve Güvenliği mevzuatındaki kişisel koruyucu sağlama, kullandırma, kontrol etme ve eğitmeye ilişkin hükümlerine aykırı durumda bulunması halinde, saptanan eksikliklerin giderilmesi için bir süre verme, kusurun büyüklüğüne göre idari para cezası uygulanmaktadır.

 İşyerinde işçinin, işverenin tedbirsizliğinden veya gerekli önlemleri gerçekleştirmemiş olmasında kaynaklanan bir iş kazası (işçiye zarar verici bir fiilin oluşması sakatlık / ölümcül olabilir) veya meslek hastalığına uğraması durumunda, işverenden tazminat talep etme hakkı da doğmaktadır. İşletmenin veya işyerinin yönetiminden sorumlu olan işveren veya işveren vekillerinin İş Kanunu’nun 77 – 89. maddelere aykırılık veya 78’ncü madde de belirtilen tüzüklerde veya Yönetmeliklerde yer alan hükümlerdeki koşullara uyulmayan her iş sağlığı ve güvenliği tedbiri için İş Kanunu’nun 105. maddesi uyarınca idari para cezası uygulanır. Koşullarının yerine getirilmediği her ay içinde bu para cezası tekrarlanma yoluna gidilir:

 Örneğin, bir işletmeye gelen Devletin denetimle yetkili elemanı (İş Müfettişi) meslek hastalığı yapan zehirli ve zararlı maddelerle çalışılan bir yerde işçilere uygun kişisel koruyucu malzemenin verilmediğini veya bunların kullanılmaları hakkında eğitim vermediğini tespit ettiğinde, o tezgahta operatör olarak çalışan işçinin tehlike geçirmesine (yaralanmasına) bakılmaksızın suç oluşmuş sayılmaktadır. Çünkü, yürürlükteki iş sağlığı ve güvenliği Tüzüğü’nün 59/7 maddesinde, " Meslek hastalığı yapan zehirli ve zararlı maddelerle çalışılan işyerlerinde, işçilere uygun kişisel korunma araçları verilecek ve bunların kullanılmaları öğretilecek ve gerektiğinde sağlanacaktır." ayrıca, İşverenler, işyerlerinde sağlıklı ve güvenli çalışma ortamının tesis edilmesi için gerekli önlemleri almakla yükümlüdürler. Bu amaçla, ………………. onların karşı karşıya bulundukları mesleki riskler ve bunlarla ilgili alınması gerekli tedbirler konusunda işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliği eğitim programlarını hazırlamak, eğitimlerin düzenlenmesini, çalışanların bu programlara katılmasını sağlamak ve verilecek eğitim için uygun yer, araç ve gereç temin etmekle yükümlüdürler.” hükmü bulunduğundan, sözü edilen şekilde kişisel koruyucunun bulunmaması, gerekli kontrollerin yaptırılmaması ya da eğitim verilmemesi nedeniyle İş Kanunu' nun 105. maddesine göre 83 YTL. (2007 yılı için) para cezasını gerekmektedir.

 İşyerinde önlem alma yükümlülüğünü yerine getirmeme durumlarında işçinin yaralanmasına veya ölümüne neden olmasından dolayı yani kaza ve meslek hastalığı sonrası işverenin cezai Sorumluluğu

 İşletmenin veya işyerinin İş Sağlığı ve Güvenliği mevzuatındaki kişisel koruyucu sağlama, kullandırma, kontrol etme ve eğitmeye ilişkin hükümlerine aykırı durumda bulunması ve bundan dolayı da iş kazası meydana gelmişse yaralanmanın ağırlığına göre işveren vekili İşgüvenliği mühendisinin veya teknik elemanının Türk Ceza Kanunu' nun 85. ya da 89. maddesi gereğince işverenin cezalandırılması gerekir.

 Anılan yasanın 85. maddesi uyarınca taksirle[7] işçinin ölümüne neden olan işveren üç yıldan altı yıla kadar hapis cezası gerektirir. Fiilin, birden fazla işçinin ölümüne ya da bir veya birden fazla işçinin ölümü ile birlikte bir veya birden fazla işçinin de yaralanmasına neden olmuş ise, üç yıldan onbeş yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. 

 Taksirle bir işçinin vücuduna acı veren veya sağlığının ya da algılama yeteneğinin bozulmasına neden olan işveren, anılan yasanın 89. maddesine göre üç aydan bir yıla kadar hapis veya adlî para cezası ile cezalandırılır.  Bu yaralama fiili, kazalının;

·         Duyularından veya organlarından birinin işlevinin sürekli zayıflamasına,

·         Vücudunda kemik kırılmasına,

·         Konuşmasında sürekli zorluğa,

·         Yüzünde sabit ize,

·         Yaşamını tehlikeye sokan bir duruma,

·         Gebe bir kadının çocuğunun vaktinden önce doğmasına,

neden olmuşsa, dörtbuçuk aydan birbuçuk yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.

 Taksirle yaralama fiili, kazalının;

·         İyileşmesi olanağı bulunmayan bir hastalığa veya bitkisel hayata girmesine,

·         Duyularından veya organlarından birinin işlevinin yitirilmesine,

·         Konuşma ya da çocuk yapma yeteneklerinin kaybolmasına,

·         Yüzünün sürekli değişikliğine,

·         Gebe bir kadının çocuğunun düşmesine,

neden olması halinde altı aydan üç yıla kadar, birden fazla işçinin yaralanmasına neden olması halinde altı aydan üç yıla kadar hapis cezasına hükmolunur. 

 Buradaki sözü edilen işveren tüzel kişi ise, ceza sorumluluğu şahsi olduğundan tüzel kişiler hakkında ceza yaptırımı uygulanamaz.  Cünkü, Türk Ceza Kanunu’na göre cezalar kişiseldir. [8]  Bu durumda, işveren vekili; hem iş güvenliği kuralına aykırı davranıştan hem de suç sayılan taksirli (kusurlu) sonuçtan dolayı ayrı ayrı sorumlu tutulur.

 O halde, İşverenin TCK’ya göre cezai sorumluluğu, iş kazası veya meslek hastalığının meydana gelme durumunda söz konusudur.  Meydana gelen iş kazası veya meslek hastalığı,   ya işveren tarafından alınması gerekli iş sağlığı ve güvenliği önlemlerinin alınmaması ya da önlemlerin alınmasına rağmen kaçınılmazlık sonucu oluşmuştur.  

Buradaki işverenin sorumluluğu, iş yerinde gözetim ve denetim görevini yerinde getirmemesinden kaynaklanmaktadır. Çünkü, işyeri sürekli ve belirli bir amacı gerçekleştirmek üzere kurulmuş bir müessesedir. Bu amacın gerçekleşmesi için işverene yönetim ve disiplin uygulama yetkisi tanınmıştır. İşveren yönetim hakkını kullanırken iş yasalarına, bu arada iş güvenliği kurallarına uymak ve çalıştırdığı kişilerinde uymasını sağlamak zorundadır.

Bilindiği üzere, işveren yasalara göre çalıştırdığı işçilerin İş Kanunu’ndaki iş güvenliği mevzuatında belirtilen kuralların uygulanmasını sağlamak amacıyla çeşitli disiplin cezalarından iş sözleşmesinin feshine kadar geniş yetkisi bulunmaktadır. Bu nedenle, işveren vekili olarak bu yetkilerini kullanmayarak iş güvenliği kurallarının uygulanmamasından dolayı sorumluluğu bulunmaktadır. O halde, iş güvenliği mevzuatını bilmediği gibi, işin önem ve ciddiyetini kavrayacak durumda olmayan işçisinin neden olduğu kazayı önleyecek hak ve yetkisi bulunan İşverenin sorumluluğu ortadan kalkamaz. Zira, işveren vekili olarak yöneticinin işyerinde konusunda gerekli gözetim ve denetim görevini yerine getirmemiş olduğundan cezai sorumluluğu, bulunmaktadır. Yargıtay' a göre, işveren sadece işçiyi işyeri tehlikelerine karşı uyarmakla ve gerekli önlemleri almakla yükümlü olmayıp, ayrıca gerektiğinde işçiyi tehlikelere karşı alınmış önlemlere uymaya da zorlamakla yükümlüdür. Örneğin, işçiye kişisel koruyucu araçları sağlamakla kalmayıp bunların kullanıldığını da denetlemesi ve kullandırması gerekir.

 Nitekim,  bir önceki bölümde de belirtildiği gibi Yargıtay içtihatları da bu doğrultudadır. Yargıtay, İşverenin işyerinde işçilerin sağlığını ve güvenliğini sağlamak için göstereceği özen yükümlülüğüne ilişkin Borçlar Kanunu' nun 332. maddesi ile İş Kanunu' nun 77. maddesini bir arada yorumlayarak, kusursuz iş kazalarının riskinin işçiye değil, işverene yükletilmesi gerektiği görüşünden hareket etmektedir. Dolayısıyla, işveren sağlık ve güvenlik önlemlerini almamasından doğan sorumluluğunu, kusura dayanmayan bir sorumluluk olarak nitelendirmektedir. Bazen bu sorumluluk yasalardaki boşluğun Medeni Kanunu' muzun 1. maddesine göre hakim tarafından doldurulmasına dayandırılmaktadır. Böylece işçi, Sosyal Sigortalar Kurumu' nun karşılamadığı zararını, işveren kusursuz olsa bile işverene tazmin ettirebilecektir. Bu konu, bir sonraki bölümde daha ayrıntılı olarak anlatılacaktır.

 KİŞİSEL KORUYUCU MALZEMENİN TANIMI VE ÖZELLİKLERİ:

 SOLUNUM YOLLARI KORUYUCULARI

 TAM YÜZ MASKESİ

Çeşitli zararlı ve zehirli gazlara karşı gözleri, yüzü ve solunum yollarını korur. Konuşmaya ve duymaya engel değildir. Gövdesi naturel kauçuktan, görme camı, geniş görüş açılı (panoramik) kırılmaya dayanıklı akril malzemeden yapılmıştır. Üzerinde, bir nefes alma, bir veya iki nefes verme ventili bulunmaktadır. Başa beş yerden çok kolay takılıp çıkartılabilen toka ile bağlantılı ahtapot biçiminde baş bantları ile başa kolaylıkla yerleştirilir ve çıkartılır.

 Genellikle, oksijen % 16’ dan düşük olduğu ortamlarda temiz hava tüpleri veya basınçlı hava sisteminden alınan özel hortumlarla kullanılır.

Yeterli oksijen olup da zararlı, zehirli gaz ve tozların yoğun olduğu ve gözleri rahatsız eden işyeri ortamında vidalı tip filtrelerle (kartuşla) kullanılır.

DIN NormU : 3183 

YARIMYÜZ GAZ MASKESİ

 Zehirli, zararlı veya rahatsız edici, gaz, duman ve tozlara karşı sadece solunum yollarını korumak için kullanılır. Burun ve ağzı kapatır. Naturel kauçuktan yapılmış bir gövdesi ve üzerinde maske içinde kirlenen havayı atmaya ve buharlaşmayı önlemeye yarayan yarayan iki adet nefes verme ve bir adet filtreden temiz havayı almaya yarayan nefes alma ventili bulunur. Hava şebekesine bağlanabilen fleksibl hortumla da kullanılır. Ventili bulunur. Gaz filtresi veya toz filtresi takılarak kullanıldığı gibi hava şebekesine bağlanabilen fleksibl hortumla da kullanılabilir.  

TOZ MASKESİ

 Toz maskesi; kömür, tahıl, odun, demir, kireç ve tekstil tozlarına karşı kullanılır. Burnu ve ağzı kapatan sellülozik veya sentetik elyaftan pres edilerek imal edilen bir gövdesi ve iki tarafında maskenin yüze iyice oturması için başa takılan lastik baş bantı bulunmaktadır. Maskenin yüzeye oturması için ayarlanabilir ve elastiki bandı olmalıdır. Maske, üzerinde kullanılan havayı dışarı atmada kolaylık sağlamak amacıyla ventili olanları da vardır. Kullanım süresi, yoğun tozlu ortamda ve sürekli çalıştığında en az bir gündür. Maske yeterince kullanıldıktan sonra atılır. 

Filtre                                                       Tozan türü­­­______________________________________         

FFP1 - SL                                            Kaba tozlar

Katı ve sıvı parçacıklar                           Etkisiz (inert) tozlar

FFP2 – S                                             Kaba tozlar

Katı parçacıklar                                     Etkisiz ince tolzar, kaynak dumanları, hafif zehirli tozlar cam elyafı, kurşun toz ve dumanı asbestos

FFP2 – SL                                           Kaba tozlar

Katı ve sıvı parçacıklar                           Etkisiz ince tolzar, polenler, kaynak dumanları, hafif zehirli tozlar, cam elyafı, asbestoz, kurşun tozu ve dumanı, yağ tanecikleri, hafif zehirli aerosoller

FFP 3 – SL                                                      Sporlar, Bakteriler, proteolitik enzimler, radyoaktif parçacıklar, Katı ve sıvı parçacıklar                           kansorojen maddeler.        

YANGINDAN KAÇIŞ MASKESİ 

Yanan binaların yoğun ve zehirli dumanlı odalarından, koridorlarından kaçış içi kullanılır. Baş örtüsü, yarım yüz gaz maskesi ve yangın dumanlarını süzücü filtresinden oluşur. Havası emdirilmiş poşette kullanılma anına kadar saklanır. Bu maske, hem alev ve ısıdan (1000 ⁰C ) hem de zehirli gazlardan işçinin yüzünü ve solunum yollarını korur. Hastane, otel ve kalabalık büro binalarında her an kullanılmak üzere poşet (folye) içerisinde bulundurulur.  

KARBONMONOKSİT FERDİ KURTARICI MASKE 

Taş kömürü ve linyit ocaklarında havasız ve zehirli ortamdan kaçıp kurtulmak için en az 60 dakika süreyle güvenle ve etkin bir şekilde kullanılır. Bu maske, ortamda meydana gelen karbonmonoksiti karbondioksite dönüştürerek zararsız hale getiren kimyasal maddeli gövde ile bu gövdeye bağlı ağızlık ve işçiyi ağızdan nefes almaya zorlayan burun klipsinden oluşur. Ağırlığı en fazla 1 kg. dır.  

GAZ VE TOZ FİLTRELERİ 

Solunum yollarını koruyucu filtreleri, işyeri ortamında oluşan zararlı ve zehirli gaz, buhar ve katı parçacıkları (partikülleri) filtre ederek, işçinin temiz hava solunmasına yardım eder. Filtreler, kullanıldığı yere göre sınıflandırılmış olup, iş güvenliği mevzuatının belirlediği gerek zararlı ve zehirli gazlar, buharlar, gerekse partiküllerin konsantrasyon miktarının yüksek olduğu yerlerde kullanılır. Kullanma süresi, işyeri ortamında o anda oluşan gaz yoğunluğuna, havadaki neme ve filtreyi kullanan işçinin ciğer yapısına bağlıdır. 

Filtreler, oksijen yokluğunda veya eksikliğinde kesinlikle kullanılmaz. Bu nedenle, filtreler kullanılırken havadaki oksijen miktarının % 16 dan fazla olması gerekir. Filtrelerin kullanım yerleri, havadaki zararlı maddelerin gaz veya partikül olmasına göre faklıdır. Bu nedenle, gazlar için olana “Gaz Filtresi” partiküllere karşı kullanılana ise “Toz Filtresi” denilir. Ayrıca, kullanılacak maskenin tipine göre de faklıdır. Şöyle ki, maskenin nefes alma yeri vidalı ise filtre de vidalı tip olmalı, hazneli ise takma tip olmalıdır.  

a)      Toz ve duman filtreleri : 

1.       Elyaf filtre (P₂) Asbest, çimento, gübre, metulurji ve benzeri sanayi dallarında, işyerinde oluşan toz ve sis altında çalışan işçileri korumak için tam veya yarım yüz maskesine takılarak kullanılır. Özel olarak sık dokunmuş elyaf keçeden imal edilir. Kirlendiğinde değiştirilir.

2.       Aerosol filtre (P₁) Dairesel labirente benzeyen sellülozik veya sentetik liflerden oluşur. Birbirine yakın ve sık mikroskopik aralıklardan kirli havanın süzülüşünü sağlar. Nefes alındığında havada uçuşan sert ve küçük (mikron düzeyinde) parçacıklar halindeki tozlar ve dumanlar (aerosol) mekanik olarak bu filtre tarafından tutulur. Genel olarak, zararlı ve zehirli tozlara karşı kullanılır. Örneğin, silis tozları, kurşun ve metal dumanları gibi.

3.       Ön filtre (mekanik filtre) : Gaz filtresini, yoğun ve sisten koruyup süresinden önce kullanma ömrünün bitmemesi için kullanılır. İki pres edilmiş sentetik elyaf sırasında bulunan hidrofil pamuktan oluşur. Bu filtrenin kullanılma süresi ortamdaki zararlı partikül veya spray’ lerin yoğunluğuna, havadaki neme ve kullanan işçinin ciğer yapısına göre uzar veya kısalır. 

b)      Gaz filtreleri :  

Her türlü zehirli ve zararlı gaza karşı amprenye edilmiş aktif kömürlü filtreler, zehirli maddelere göre tiplere ayrılmıştır.

 Örneğin :

 Kullanırken göz önünde bulundurulacak en önemli nokta, havadaki oksijen miktarının % 16’ dan az olmaması, zararlı gaz veya buhar oranının % 0,5 geçmemesi ve karbonmonoksitin hiç bulunmaması gerekir. Küçük tipleri, kısa süreli, büyük tipleri ise uzun sürelidir.

 Gaz filtrelerinde kullanım süresi, gazlı ortamda gazın kokusu duyulduğunda, toz filtresinde ise solunum zorlaştığında bitmiş olacağından atılıp yenisinin takılması gerekir.

Gaz filtrelerinin depolama süreleri:

A Tipi 5 yıl

B tipi 4 yıl

E,K,Hg. Tipi 3 yıl dır.

Mühürlü bandı ve tapası açıldığında, kullanılmasa bile en fazla 6 ay sonra atılmalıdır.

 KAPALI DEVRE SOLUNUM CİHAZLARI

 TAHLİSİYE CİHAZI 

İçinde basınçlı oksijen tüpü bulunan bu cihazda ayrıca solunum torbası, solunum hortumları, kirlenen havayı, (karbondioksiti) temizleyen (absorbe eden) filtresi, hava giriş ve çıkışı ayarlayan regülatörü, soğutucu ve tam yüz maskesi bulunur. Bu cihaz kapalı devre bir sistemle atmosfer havası ile ilgili bulunmadan solunum sağlar. Verilen nefes ilk önce filtreden (alkali kabinden) geçerken içindeki buharı ve karbondioksiti absorbe eder. Sonra nefes torbaya geçerken eksilen oksijen tüpten tamamlanır. Oradan, soğutucudan geçerek maskeye girer. Bu işlem solunum oranına göre otomatik devam eder. Tüpteki oksijen bitene kadar 4 saat süre ile kullanılır. Genellikle, yer altı madenlerinde ve itfaiye kuruluşlarında kurtarma ekipleri kullanır.  

KİMYASAL REAKSİYONLU (Oksijen Üreten) CİHAZ 

Bu cihaz, zehirli gazlar bulunan atmosferde veya yetersiz oksijen bulunan yerlerde kullanılır. Bu cihazda tahlisiye cihazında bulunan oksijen tüpü yoktur. Verilen nefesteki karbondioksit ve buharı absorbe eden ve maskeye kimyasal reaksiyon sonucu oluşan oksijen veren kanister vardır. Kanisterden geçen temiz hava solunum torbasında soğuduktan sonra maskeye girer. Kömür madenlerinde patlama, yangın ve çökme sonunda havasız kalan kişilerle kaçıp kurtulmada kullanılır. Kullanım süresi ½ saattir. Oksijen üretimi, işçinin solunumuna göre otomatik olarak devam eder. Bu cihaz otomatik zaman kontrol ile donatıldığından cihazın kullanma süresinin bitimine yakın bir zil çalarak kullanan işçiyi uyarır. Bu uyarıdan sonra cihazı kullanan derhal temiz hava bölgesine çıkmalıdır.  

BASINÇLI OKSİJEN TÜPLÜ CİHAZ 

Bu cihaz, bir basınçlı oksijen tüpü, oksijen akımını ayarlı sağlayan bir regülatör ve ucunda fleksibl hortum bulunan tamyüz maskesinden oluşur. Regülatörü, kullanan işçinin ciğer yapısına ve istediği miktarda oksijeni verebilecek şekilde kendiliğinden ayarlanabilmektedir. Nefes vermede, oksijen akımı kesilerek tüpteki oksijenin çabuk harcanmasını önler dolayısıyla oksijen tüpünün daha uzun ömürlü kullanılmasını sağlar. Oksijen tüpü, omuz bel kayışları ile sırtta taşınır. Göğüs kayışı  üzerinde bulunan regülatöre bağlı manometre ile tüpteki basıncın miktarı sürekli izlenebilir.  

Bu cihazlar, ½ saat süre ile oksijenin bulunmadığı zararlı, zehirli gaz ve buharın bulunduğu ortamda kullanılır. 

BASINÇLI TEMİZ HAVA TÜPLÜ CİHAZ 

Sırtta taşınan ve içinde basınçlı hava bulunan (fleksibl hortum, hava akımı sağlayan regülatör ve tam yüz maskesinden oluşur. En az 30 dakika süre ile kullanılır. Regülatörü, değişik şahısların ciğer yapısına göre nefes almada ihtiyaç göstereceği kadar temiz havayı (sırtında taşıdığı tüpe göre) verebilecek şekilde kendiliğinden ayarlıdır. Nefes vermede, oksijen veya hava akımı kesilerek harcanması önlenmekte ve tüpün daha uzun süre kullanılması sağlanmaktadır.  

Basınçlı hava tüpü, hava basıncını her zaman gösteren bir manometreye bağlıdır. Bu cihaz, itfaiye teşkilatında ve bazı endüstri kuruluşlarında oksijensiz ve zehirli ortamlarda acil yardım ve kurtarma işlerinde kullanılmaktadır. Özellikle petrol buharlarına karşı patlaması mümkün olan atmosferde ve kullanılan oksijenin, tehlikeyi artırabileceği yerlerde kullanılmaktadır. Kullanma süresi tipine göre 1-3 saattir.  

BASINÇLI HAVA ŞEBEKESİNE BAĞLI HORTUMLU MASKE 

Hortumlu maskeler, yüzü ve solunum sistemini koruyucu cihazlardır. Kompresörden filtre edilmiş basınçlı temiz hava, dayanıklı ve fleksibil hortumla kullanan işçinin maskesine gelir. Belde bulunan hava ayar ventili ile kompresörden gelen basınçlı havanın kontrolu sağlanır. Genellikle, atmosferin çok kirli olduğu veya oksijen yetersizliği bulunan yerlerde ve özellikle, tankerlerde, silolarda, kanalizasyon ve lağımlarda, gemi ambarlarında kullanılır. Bu sistemde kompresörden hava gelmeme olasılığına karşı gerektiğinde otomatik devreye girecek ayrıca bir basınçlı hava tüpü bulunur.  

Bu cihazda ayrıca, herhangi bir iş kazasında işçiyi kurtarmak üzere bir de güvenlik kayışı bulunmaktadır. Hortumun iç çapı en çok 2,5 cm. uzunluğu ise 15 m.dir. Gerektiğinde kaplinle iki misline kadar uzatabilir.  

HAVA VERİCİSİZ HORTUMLU MASKE 

Bu tür hortumlu maskeler, özel amaçlar için kullanılmaktadır. Zararlı ve zehirli ortamda, temiz havayı, en çok 7,5 m. uzaklıktan sağlayabilecek uzunlukta fleksibl hortum ile tamyüz maskesinden oluşmaktadır. Temiz hava normal solunum ile hortumun içerisinden maskeye girer. Ayrıca bir hava vericisine gerek yoktur. Bu hortumun çapı 2,5-4 cm. çapında ve uzunluğu 7,5 m. dir. Yağlara ve asitlere dayanıklı olması gerekir. Hava alınan ucunda, tehlikeli yerlere düşmemesi için bir çengel ve mekanik filtreli süzgeç bulunmaktadır.

Maskelerin ve solunum cihazlarının kullanıldıkları yerleri gösterir örnek ir liste (Tablo 2) de gösterilmiştir.  

KORUYUCU BAŞLIKLAR 

Başın korunması, yaralanması kolayca mümkün ve vücudun en hassa bölgesi olması nedeniyle hayati önemi olan bir konudur.  

BARET (GÜVENLİK ŞAPKASI) 

Baret, herhangi bir madeni aksamı bulunmayan, darbeye, neme, ısıya, yağa, suya, aside, tere ve elektriğe karşı dayanıklı, tek parça olarak, ağırlığı 450 gr.dan fazla olmayan, önünde siperliği olan kubbeye benzer şekilde yalıtkan  malzemeden imal edilmiştir.

Bu malzeme, başa bir cismin düşmesi, çarpması veya başın bir yere vurulması yahut başın gerilimli bir iletkene değmesi olasılığına karşı kullanılır. Baret, gövde başbandı ve çevre bandından oluşur. Gövde, kubbe biçiminde sert sağlam, neme, darbelere, delinmeye ve elektriğe karşı dayanıklı, cildi tahriş etmeyen plastik deri veya diğer uygun malzemeden yapılmalıdır. Genellikle, inşaat, madencilik, metal ve metalurji iş kollarında kullanılmaktadır. Yönetim faaliyetleri dışındaki örneğin, konstrüksiyon, operasyon ve onarım işlerinde çalışan ve buraları ziyaret eden herkes, baret giymek zorundadır. Genellikle, barette renk standardı şöyledir.  

Üst düzey yönetici ve ziyaretçilere         : Beyaz renkli

Mühendislere ve teknik elemanlara         : Mavi renkli

Formenlere ve usta başlarına                 : Turuncu renkli

İşçilere                                                 : Sarı renkli

Yangınla mücadele elemanlarına            : Kırmızı renkli

 baret verilir. 

KUMLAMA BAŞLIĞI 

Kum püskürtücüleri ile polisajcıların başlarını ve vücutlarının üst kısımlarını fırlayan ve sıçrayan, iri partüküllere ve yoğun toza karşı korur. Bu başlık, basınçlı temiz hava hortumlu sistemle kullanılır.  

Kumlama başlığı; darbelere dayanıklı plastikten (polyethelen) tüm başı örten maske başlığından, darbelere dayanıklı kırılmaz gözetleme camı (polycarbonat), PVC. Kaplamalı kumaş veya toz geçirmez sık dokulu brandadan mamul kullanılanın ensesini ve omuzlarını korumaya yarayan ve bele kadar uzanan örtü – pelerin, bel kemerine monte hava ayar ventili ve ucuna monte edilmiş başlığa hava girişini sağlayan fleksibl hortumdan oluşur.  

Normal kum ve çelik kum püskürtme işlerinde kullanılan hafif tiplerinin ağırlığı en çok 2 kg. dır. Bu tip başlık 3-5 kg/cm² basınçlı hava ile çalışır ve dakikada en az 1,5 m³ hava vermesi gerekir.  

Otomotiv endüstrisinde taşlama, traşlama, parlatma gibi tozlu, dumanlı ve gazlı ortamlarda kullanılan ağır tiplerinin ağırlığı en çok 5-6 kg. dır. Bu tip başlık 7-10 kg/cm² basınçlı hava ile çalışır ve en az dakikada 2,5 m³ hava vermesi gerekir.  

BOYACI BAŞLIĞI 

Özellikle boya püskürtme işçilerinin başlarını ve solunum yollarını korumada kullanılır.

Bu başlık, başı, enseyi ve omuzları örten çözücülere dayanıklı neopren veya nitrille kaplı örtü- pelerinden. Geniş görüş açılı camdan (bu cam, asetat folye ile korunur ve yapışkan maddeli olduğu için boya işleminden sonra atılır) başlığa giren hortumdan ve bele monte edilmiş filtreli hava ayar ventilinden oluşur. Basınçlı hava sisteminden gelen hava, filtre edildikten sonra, bele takılı bulunan ventile basıncı yüze ve solunum rahatsız etmeyecek düzeye düşürülür. Azaltılan basınçlı temiz hava başlığa girer. Rahatlıkla uzun süre çalışır.  

ASİT BAŞLIĞI 

Bu başlık, asitli işyeri ortamında işçinin yüzünü gözünü ve solunum yolarını korumaya yarar. Başlık, başı, enseyi ve omuzları örten asitlere, alkalilere dayanıklı (PVC) malzemeden yapılmış örtü pelerinden başlığın önü geniş görünümlü (panoramik) camdan, ağız hizasında B tipi filtreli yarım yüz maskesinden oluşur.

İstenildiğinde veya çalışılan yer uygunsa filtre girişine fleksibl hortum takılmak suretiyle basınçlı temiz hava ile de kullanılır.

BAŞLIK (Başörtüsü veya saç filesi) 

Özellikle kadın işçilerin saçlarının makinelerin hareketli aksamına (miller, kayışlar, volonlar, zincirler, matkaplar, dişliler) kapatılmaması, asit ve kıvılcım sıçrayabilecek işlerde (torna, kaynak, vb.) tozlu işlerde (tütün, mermer, ağaç işleri vb) saçları korumak üzere kullanılır. 

GÖZ VE YÜZ KORUYUCULARI 

Gözleri ve yüzü zararlı ve zehirli maddelerden korumaya yönelik kişisel koruyucu gözlük ve yüz siperi türleri çalışanın çalıştığı ortamdaki zararlı ve zehirli maddelerin doğuracağı tehlikelerden koruyacak şekilde dizayn edilerek imal edilmektedir. Diğer bir anlatımla kullanılacak yer önem taşımaktadır, şöyleki; gözlük veya yüz siperleri genellikle; 

-          Küçük parçalar ve tozlardan,

-          Talaş ve fırlayan büyük parçalar veya kıvılcımlardan,

-          Ultraviole (UV) ve kızılötesi (IR) (ısı ışını) dahil sağlığa zararlı ışınlardan ve göz almadan,

-          Yüksek ısılı püskürtme maddelerinden,

-          Kimyasal sıçramalar, erimiş metallerden,

-          Zehirli gazlardan, gözleri ve yüzü korumak için kullanılır. 

ATÖLYE GÖZLÜĞÜ 

Sıfır diyoptrili kırılmaz camlı (polycarbonat), yanlarında üçgen şeklinde şeffaf malzemeden (plycarbonat veya plexiglass) yapılmış koruyucu bulunan normal gözlük görünümünde bir gözlüktür. Bu gözlükler, atölyelerde, kesme, zımba, perçin, raspa, kuru taşlama ve pik veya büyük metallere ve kıvılcımlara karşı gözü korumak için tüm sanayi dallarında kullanılır. 

TOZ GÖZLÜĞÜ 

Sıfır diyoptrili kırılmaz camlı (polykarbonat) çerçevesi yumuşak ve şeffaf plastikten yüze kolayca uyan, üzerinde camda buğulanma yapmasını önlemek ve arkaya doğru açık delikleri bulunan bir gözlüktür. Lastik kayışları her yüze göre ayarlanabilir. Taş ve mermer kırıcılarda, taş doldurma ve taş, çakıl kırma makinelerinde ve bunun gibi toz çıkaran tüm işlerde kullanılır.  

GAZ VE DUMAN GÖZLÜĞÜ 

Çerçeve gövdesi gözleri sıkıca çevreleyen ve üzerinde havalandırma delikleri bulunmayan gaz ve zehirli dumanlara dayanıklı kauçuktan ve buğulanmayı önleyecek şekilde yapılmış, camlarının göze bakan tarafında kırılma halinde gözleri korumak üzere ayrıca sıfır diyoptrili şeffaf plastik bir tabaka bulunan gözlüktürüdür. Bu gözlük konsantrasyonu gözlere zarar veren (solunum yolları da yarım yüz maske ile korunuyorsa) gaz, ss, buhar ve umandan korunmak için kullanılır.  

TAM KORUMA GÖZLÜĞÜ 

Bu tür gözlük, camları asitten ve darbeden etkilenmeyen sıfır diyoptrili, gövdesi yüze kolayca uyum sağlayan yumuşak ve şeffaf plastikten, üzerinde bulunan havalandırma delikleri sıçrayacak sıvının gözlük içine girmesini ve camlarının buğulanması önleyecek şekilde yapılmıştır. Bu gözlük asit ve çözeltilerin doldurulması, boşaltılması ve naklinde, asit havuzlarında ve kimya laboratuarlarında toza, aside, alkalilere ve çapaklara karşı gözü korumak için kullanılır.  

GAZ KAYNAĞI GÖZLÜĞÜ 

Gözlük camları çift katlı olup, birinci kat (içte kalan) şeffaf, dıştaki hareketli renklidir. (oksijen kaynağı işlerinde kahverengi, döküm işlerinde kobalt mavisi renklidir) Gövdesi şeffaf olmayan plastikten yapılmıştır. Üzerinde havalandırma ventilleri bulunur. Gözleri, ısı ve ışından korur. Bu gözlük oksijen kaynağı, kesme ve ocak veya döküm işlerinde ışından korunmak üzere kullanılır.  

LEHİMCİ GÖZLÜĞÜ 

Bu tür gözlükler, metal veya plastik çerçevesi elmaık kemiklerine ve bunun direğine oturan, sapı kulak arkasına rahat oturacak şekilde dizayn edilmiş olup, yanları ışına ve fırlayan parçalara karşı yüzü korumak üzere kapalıdır. Camı lehim ışınlarına karşı koruyucu yeşil renklidir. Genellikle lehim işlerinde, optik kesme işlerinde kullanılır.  

ŞEFFAF YÜZ SİPERİ 

Kimyasal ve metal sıçramaları ile kıvılcımlara karşı yüzü ve gözleri korumak için kullanılır. Başbantlı olarak veya baret monte edilerek kullanılmaktadır. Yapılacak işi hem iyi görmeyi sağlamak hem de darbelere karşı yüzü korumak için polycarbonat’ tan veya flexiglass’ dan imal edilir.  

ISI SİPERİ 

Krom- nikel veya paslanmaz çelik örgü kafes telden olup, barete monte edilir. Yüzü ısıya karşı korur. Genellikle, demir-çelik sanayinde yüksek fırınlarda, haddehaneler ve tav fırınlarında kullanılır.  

KAYNAKÇI YÜZ SİPERİ 

Elektrik kaynağı ışınlarına ve ısıya karşı yüzü ve gözü korumak için kullanılır. Gövde kısmı fiberglasdan veya kraft kağıttan yapılır. Gözü koruyan camı gözleri ultraviyole ışınına karşı koruyacak koyulukta kahverengidir. Elle tutularak kullanılan tipi olduğu gibi, başbandına takılarak veya barete monte edilerek kullanılan tipleri vardır.  

DÖKÜMCÜ YÜZ SİPERİ 

Döküm işlerinde ışınlara (kızılötesi – IR) ve sıcağa karşı yüzü ve gözü korumak için kullanılır. Gövde kısmı, gözetleme camı (kobalt mavisi) cam etrafı paslanmaz çelik örgü kafes tel ve yüzü kulakları ve boynu kapatan dış yüzeyi aleminize kaplı cam elyaf kumaştan oluşmaktadır. Yüz siperi barete monte edildiği gibi. 

BASINÇLI (Pnömatik) GÖZ DUŞU 

Basınçlı göz duşları bir ilk yardım malzemesidir. Genellikle, kimya, boya, ilaç,gübre sanayileri ile çeşitli laboratuarlarda, rafinerilerde, metal sanayi ile madenlerde, kömür ocaklarında ve demir çelik fabrikalarında toz, kir ve özellikle asit ve alkaliler yolu ile insan gözünde meydana gelebilecek zararlara karşı kullanılır. Göz duşları, polyethelen bir şişe üzerine monte edilmiş göz fincanı ile havalandırma ventili, boşaltma borusu ve üzerinde monte edilmiş göz fincanı ile havalandırma ventili, boşaltma borusu ve üzerinde hareketli ventil bulunan emme borusundan oluşur. 

Polyethelen şişe sıkılarak içindeki suyun basınçla göze gelmesi sağlanır. Su, buradan göz fincanı ve boşaltma borusu ile dışarı atılır. Şişenin yan tarafında bulunan havalandırma ventili, suyun göze basınçla gelmesini sağlar. Şişe de genellikle damıtık su kullanılır. (Suya, asitlere karşı, % 5 oranında sodyum bikabonat, alkalilere karşı ise % 5 oranında borik asit karıştırılır.  

TABLO : 3

GÖZÜ KORUMAYA YÖNELİK KİŞİSEL KORUYUCU MALZEME  

 (*) Kaynak filtrelerinin koyuluk numarasının seçimi için Tablo-4’ e bakınız.
 

TABLO : 4 

FİLTRELİ LENSLERİ (gözlük camı) VE GÖZLÜKLERİ İÇİN GEREKLİ KOYULUK DERECELERİ 

 DİKKAT : Hamlaçlı yüksek sarı bir ışık meydana getirdiği gaz veya oksijenle kesme işlerinde çalışma halinde, görüş mesafesinde sarı veya sodyum ışığını absorbe edecek bir filtre veya lens kullanılması gerekir.    

GÖZ ÇEŞMESİ VE VÜCUT DUŞLARI 

Laboratuvar çalışmalarında göze ve vücuda sıçrayan asit ve alkalilerden temizlenmek için kullanılan acil yardım malzemesidir. Göz çeşmesi, kabı (eviyesi), ABS malzemeli iki taraftan ve ayarlanabilen mafsallı duşlu, suyu fişkırtmaya yarayan elle itme veya ayakta basma valflıdır. Yağmur duşunun su fişkırtma valfı, bilyalı valf yerine selenoit valflıdır.  

Gözü korumaya yönelik kişisel koruyucu malzemenin seçimi tablo 3 de gösterilmiştir.  

KULAK KORUYUCULAR 

Bir işyerinde, gürültünün şiddeti 80 dB (A)’ yı geçtiğinde işçilerin iş kazalarına uğramamaları ve işitme duyularını kaybetmemeleri için kulak koruyucularını kullanması gerekir. İşyerinde gürültü kaynakları olarak; yüksek basınç altındaki bir gazın veya buharın atmosfere yaptığı kaçağı, perçinleme işlerini, çekiç ve testere gibi alet ve cihazların çıkardığı sesi, dokuma işlerinde kullanılan makinelerin ve kompresörlerin çıkardığı sesleri gösterebiliriz. İyi bir kulak koruyucu hem gürültü şiddetini gerekli ve güvenli düzeye indirmeli, hem de rahat kullanılabilmelidir. Çünkü, kullanılışı rahat olmayan kulaklıklar, sürekli kullanılamayacağından iş kazasına ve işitme kaybına neden olabilirler.

Nerede, ne kadar gürültü vardır (Tablo – 5)’ de gösterilmiştir. 

Tablo – 5 :  

120-150                                                                                                       Uçak motorları, hava alanları

115-130                                                                                                       Maden Ocakları

110-120                                                                                                        Havalı çekiçler hidrolik presler

105-120                                                                                                        Ormancı hizarları

105-115                                                                                                        İş makineleri, kompresörler

100-115                                                                                                        Betonyerler, tekstil makineleri

100-110                                                                                                        Oto yolar, gemi makine dairesi, dizel lokomotifler

95-105                                                                                                            Ağır traktörler

90-105                                                                                                            Deniz motorları, tütün fabrikaları

90-100                                                                                                            Metal işleme makineleri

85-100                                                                                                            Çayır biçme makineleri

85-95                                                                                                               Hafif traktörler, çay makineleri

80-85                                                                                                               Bağırma, sokak gürültüsü  

GÜRÜLTÜ ÖNLEYİCİ KULAKLIK (Manşon tipi) 

Kulak kepçelerini fincanla ve içi süngerli yastıkları ile örten, her başa göre ayarlanabilen baş bantlı gürültünün şiddetini azaltan ancak, konuşmayı ve işitmeyi engellemeyen bir koruyucu malzemedir.

Başbandı, paslanmaz yaylı çelikten veya kırılmaya dayanıklı plastik yapılmıştır. Fincanları ABS malzemeden, yastıkları içi süngerli dışı PVC kaplamalı olduğundan kulak çevresine optimal bir baskı sağlanmıştır.  

(Z) değeri 22-28 dB’ dir. 

Manşon tipli kulaklıkların üç türü bulunmaktadır. Bunlar, baş bantlı, ense bantlı ve barete monteli tipleridir. 

Genellikle, gürültünün şiddetinin yüksek olduğu, motor test ünitelerinde, madencilikte, ormancılıkta ve pnomatik kırıcılarda kullanılır.  

KULAK TIKACI 

Kulak kanalına yerleştirilerek kullanılan bir kulak koruyucusudur. Özellikle, tekstil sanayiinde büyük kullanım alanı bulunan bu tıkaçları hijyenik olması için polyethelen foam (sünger) den veya silikon kauçuktan yapılmıştır. Kordonlu ve kordonsuz tipleri vardır. Çok hafif olduğundan rahatça kullanılabilir. Kulak tıkacı olarak pamuk (gliserin emdirilmiş) ekonomik olduğu için kullanılmakta ise de gürültünün şiddetini çok az indirdiğinden kullanılması önerilmemektedir.  

EL VE AYAK KORUYUCULARI 

İş kazalarında ve meslek hastalıklarında en çok etkilenen insan uzvu el ve ayaktır. Bu nedenle, bu uzuvların iyi korunması gerekmektedir. Nitekim, İşçi Sağlığı ve İş güvenliği Tüzüğü’ nün 530.531 ve 532. maddeleri bu uzuvların korunmasına ilişkin hükümleri içermektedir. 

ELDİVENLER: El ve kolların korunması için kullanılacak eldivenler, işçinin ellerine ve yapacakları işe uygun seçilmiş olmalıdır. Örneğin, saç kıvırma ve kaynak işlerinde deri, kimyasal işlerde plastik, elektrik işlerinde kauçuktan yapılmış eldiven kullanılır. Ayrıca astarlı olanlar, ellerin terlemesi sonucu oluşan koku dolayısıyla üreyebilecek bakterileri barındırmayan yapıya sahip olmalıdır.  

KİMYASALLARA DAYANIKLI ELDİVEN 

Mekanik etkiler ile aşındırıcı, yıpratıcı, zehirli maddelerle veya sürekli olarak su içinde el ile yapılan çalışmalarda kullanılır. Yapılan iş de kullanılan kimyasal ham maddenin cinsine göre eldivenlerin malzemeleri de farklıdır. Özellikle, PVC’ den ve vinil kauçuktan yapılmış eldivenler, petrol yağları, parafin, asit kostik ve alkalilere dayanıklıdır. Neoplen veya nitril kauçuktan yapılmış eldivenler benzer, tiner gibi çözücülere dayanıklıdır. Her iki tür de pamuk örgü üzeri kalın kaplamalı olursa kesilmeye, aşınmaya veya yırtılmaya dayanıklı olur.  

ALÇAK VE YÜKSEK GERİLİM ELDİVENİ 

Elektrik işlerinde en çok kullanılan ve kullanılması gereken bir kişisel koruyucu malzemedir. Kullanılan gerilimin değerine yalıtılmış olmalıdır. 2500 volt ile 35000 volt arasındaki gerilimlerde çalışanları korumada kullanılır. Elektrikçiler, elleriyle çalışırken elektrik akımının vücuda girmesine eldiven taktıklarında engel olunur. Elektrikçilerin plastik bulaşık eldiveni kullanmaları sık rastlanan yanlış uygulamadır. Yalıtkan eldivenlerin üzerlerinde kullanma gerilimleri ile yalıtkanlık özelikleri belirtilmelidir. Lateks malzemeden yapılmış olup, et kalınlığı gerilime göre 0.9 mm’ den 2.2 mm ye kadar değişiktir. Yalıtkan eldivenler, sık sık muayene edilmeli ve kullanmadan önce bunları iyi durumda olduklarından ve çatlama, yırtılma, hatta küçük deliklerin bile olmadığı tesbit edilmedikçe kullanılmamalıdır.  

ISI ELDİVENİ 

400 ⁰C ‘ den 2000  ⁰C’ ye  kadar olan sıcaklıktaki çalışmalardan aşırı sıcaktan ve mekanik etkenlerden elleri korur. Özellikle, itfaiye teşkilatlarında, dökümhanede ve yüksek fırınlarda kullanılır. Bu eldivenler, cam elyaf üzeri aleminize kaplamlı kumaştan veya keçe kumaştan imal edilmiştir. İki veya beş parmaklı olarak yapılmış iki türü bulunmaktadır.  

ÇELİK ÖRGÜ ELDİVEN 

Özellikle, acm, metal ve ambalaj sanayi ile et kesim işlerinde kullanılır. Kesilmelere, mekanik ve kimyasal etkilere dayanıklı olması için çelik tel üzeri naylon ve kevler kaplanmış özel bir iplikten dikişsiz olarak örülmüştür.  

ATÖLYE İŞ ELDİVENİ 

Mekanik etkilere (kesilmelere, pürüzlü ve keskin yüzeylere, delinmelere) karşı elleri korumada kullanılır. El içi ve parmaklar kromlu deriden yapılmıştır. Avuç içi (ayası) ilave deri desteklidir. El üstü ise branda kumaştan yapılmıştır. Kısa ve uzun konçludur. 

KAYNAKÇI ELDİVENİ 

Kaynakçının, kaynak ışınlarına (ultraviyole, enfraruj) karşı ellerini korumada kullanılır. Tamami kromlu deriden yapılmıştır. Avuç içi, mekanik etkilere (aşınma, delinme, yırtılma) karşı deri takviyelidir. Konçları uzundur. Standart boy, 46 cm dir. 

PARMAK KORUYUCULAR 

Parmakları, aşındıran bazı işlerde, pnömatik çekiç ve vibratörle yapılan çalışmalarda, bileği titreşimden korumak için deriden yapılmış bileklik kullanılır. Cam kesme işlerinde kullanılan bileklikler, naylon veya kevler kaplı çelik ince tellerden örülmüştür.

 BİLEK KORUYUCULARI 

Kazma, delme işlerinde, pnömatik çekiç ve vibratörle yapılan çalışmalarda, bileği titreşimden korumak için deriden yapılmış bileklik kullanılır. Cam kesme işlerinde kullanılan bileklikler, naylon veya kevler kaplı çelik ince tellerden örülmüştür.  

KOLLUKLAR 

Ateşe, suya, ışına, yakıcı ve aşındırıcı sıvıların sıçramasına karşı, cam kesme işlerinde kolda meydana gelecek kesiklere karşı kolluk kullanılır. Işınlara karşı olanlar deriden, aşırı sıcağa karşı olanlar aleminize kaplı cam elyaf kumaştan, yakıcı ve aşırı sıvılara karşı olanlarda plastik malzemeden yapılmıştır.  

İŞ AYAKKABILARI 

Ağır ve yuvarlanabilen malzemenin kaldırılıp taşındığı işlerde, çivi batmalarına, erimiş metal sıçramalarına karşı emniyet ayakkabısı kullanılır.  

-          Çivi batmalarına karşı ayakkabının ayakla taban arasına alüminyum veya çelik altlık konulur.

-          Dökümhane ve izabe fırınlarında çalışanların ayakkabılarının üzerine metal bir koruyucu takılır. Ayakkabının burnuna konan bu metal bombeler, 1m. yükseklikten düşecek 20 kg. ağırlığına dayanaklı olmalıdır.

-          Elektrik işlerinde çalışan işçilere yalıtkan ayakkabı verilmelidir. Bu ayakkabıların altı yüksek gerilime dayanıklı lastikten olur. Elektrik işinde çalışan işçilere çivili veya kabaralı ayakkabı giydirilmez.

-          Asit veya kostikle çalışan işçilere; lastik veya benzeri malzemeden yapılmış ve bu maddelere dayanıklı, çizme veya ayakkabılarında, çelik veya demir çivi, kabara, burun demiri, nalça gibi metal kısımlar bulunmaz. 

LASTİK ÇİZMELER 

Nemli, ıslak veya su içinde çalışanlar ile asitli veya çözücülü yerlerde çalışanların ayaklarını korumada kullanılır. İnşaatlarda kullanılacak olanların tabanı ve burnu çelik takviyelidir.

Asite dayanıklı olan PVC malzemeden, solventlere dayanıklı olan NİTRİL malzemeden yapılması gerekir. 

TİTREŞİM GİDERİCİ AYAKKABI 

Delme işlerinde, basınçlı hava ile çalışan işlerde titreşimden vücut iç organlarını korumada kullanılır. Tabanı, vibrasyonu azaltıcı özel geliştirilmiş plastikten yapılmıştır. 

TOZLUKLAR 

Bacakları ateşe ve sıçrayan kıvılcıma karşı konur. Kaynak işlerinde, dökümhanelerde ve izabe fırınlarında çalışan işçiler için kullanılır. Tozluklar, pantolon veya tulum ve ayakkabı üzerine giyilir.  

TIRMANMA MAHMUZU (Ayakcak)  

Direklere çıkmak için kullanılan demirden yapılmış, ayakkabıların altına giyilen tırmanırken düşmemek için kullanılan bir malzemedir. Bunların uçlarının sivri ve keskin olarak saklanması gerekir. Ayakçakların kayış ve tokaları sık sık kontrol edilerek kayış delikleri kenarında yırtık olup olmadığı, tokaların şekilleri’ nin bozulup bozulmadığı araştırılmalıdır. Bozukluk görüldüğünde kullanılmamalıdır.  

VÜCUT KORUYUCULARI 

İnsan vücudu hijyenik koşullara, soğuğa ve ısıya (yangına) karşı korunmalıdır. Böylece, iş elbiseleri YAPILIŞ şekillerine göre altı grupta toplanabilir.  

1.       Ceket ve pantolon

2.       Tulumlar

3.       İ ş gömlekleri

4.       İş önlükleri

5.       Yelekler

6.       Paltolar ve gocuklar

 Kullanış şekline göre de sekiz grupta toplanabilir.  

1.       Normal günlük iş elbiseleri,

2.       Isıya ve aleve dayanıklı elbise,

3.       Zehirli ve zararlı gazlara karşı koruyucu elbise,

4.       Radyoaktivite’ ye karşı koruyucu elbise

5.       Kimyasal maddelere karşı koruyucu elbise,

6.       Işık yansıtıcı elbise

7.       Soğuğa karşı koruyucu elbise

8.       Yağmura veya suya karşı elbise  

İŞ ELBİSELERİ 

Yapılan işin türüne ve çevre koşullarına göre pamuklu, yünlü veya sentetik kumaştan yapılır. Ceket- Pantolon biçiminde olduğu gibi tulum biçiminde de olabilir. Bu elbiseler, günlük işlerde, mevsime göre soğuk ya da sıcak havalarda giyilir. İşçiye mekanik etkenlerden toz ve kirden korur. 

ISIYA VE ALEVE DAYANIKLI ELBİSE 

Aşırı ve zararlı ısı radyasyonundan vücudu korumada özellikle itfaiye teşkilatlarında, dökümhanelerde vb. yerlerde kullanılır. Bu elbiseler, üç kat kumaştan oluşmuştur. Üst kat, yangına yaklaşım elbiselerinde 700 ⁰C’a dayanıklı yangına giriş elbiselerinde 1200 ⁰C’ a dayanıklı cam elyaf üzeri aleminize kaplı kumaş, orta kat ısı geçirgenliği az 400 ⁰C – 600 ⁰C  dayanıklı nomex keçe kumaş, alt kat ise nomex astar kumaştır. Yangına giriş elbiseleri, temiz hava tüplü maske ile kullanılan yekpare tiptedir. Başlıkta içinde baret ve ön kısmında yüksek ısıya dayanıklı cam bulunmaktadır. Bu elbiselerde SOLAS kuralları geçerlidir.   

DÜŞMEYE KARŞI KORUYUCULAR 

PARAŞÜT TİPİ EMNİYET KEMERİ (SAFETY FULL BODY HARNESS) 

Paraşüt tipi emniyet kemerini, yüksekliği tabanda 3 m. den fazla olan düşme veya kayma tehlikesi bulunan yerlerde (Bina, Fabrika, baraj inşaatlarında, yüksek gerilim hatları ile telefon direklerindeki bakım ve montaj işlerinde) çalışanlar, kiremit döşeyicileri, oluk ve her türlü dış cephe boya işleri yapanlar kullanır. 

Ayrıca, bu tür emniyet kemeri, kuyu, lağım, galeri ve kanalizasyonlarda, tehlikeli gaz ve buharların bulunduğu tanklarda bakım ve tamir işlerinde çalışan işçiler ile ilk yardım ve kurtarma çalışmalarında yaralı işçiler için de kullanılır. 

Emniyet kemeri, tüm vücudu çevreleyen Nylon dokuma kolonlar ile omuz ve sırt kolonlarından oluşur. Kolonlar; NYLON 66 malzemeden dokumalıdır. Göğüs kolonu ve omuz kolonları ile bacak kolonları ve bel takviye kolonu genişliği 0,48 mm. dir. Sırt ortasındaki plastik korumalı “D” halkası plastik tutucu ile takviye edilmiştir. Kolonlar ve bağlantı dikişleri 1200 kg/f darbe yüke dayanıklıdır. Kolonların kopma dayanımı 2000 kg. dır. Bacaklardan geçen ayar tokaları, paslanmaz çelik olup üzeri plastikle kaplıdır. Sırt ortasındaki “D” halkası (plastik tutma anelesi, Şekil 1 deki omuz ve bacak kolonları üzerinde, düşme sırasındaki çarpma kuvvetini (darbe etkisini) azaltarak tüm vücuda dağılımını sağlayacak şekilde dizayn edilmiştir. Tutma halatı emniyet kemeri kolonundan yapılmış olup, uzunluğu 1500 cm. dir. Ucunda kararmaz çelikten kancanın takılacağı metal parça bulunmaktadır. Kancası, otomatik kilitlemeli, yaylı ve nikel kaplamalı,  10 mm. çapında paslanmaz demirden yapılmıştır.  

Emniyet kemerinin tüm ağırlığı 900 gr. dır. 

GERİ DÖNÜŞÜMLÜ OTOMATİK DÜŞÜŞ TUTUCU

(RETRACTABLE FALL ARRESTER) 

Bu aparat, düşme ve kayma tehlikesi bulunan çatılarda, çatı makaslarında, çelik konstrüksiyon montaj işlerinde, korkuluksuz iskelelerde, kolon ve perde beton enjeksiyon işlerinde emniyet kemerine takılarak kullanılır. 

Hareket alanı (çalışma alanı) 2.80 metrelik yarı çap içindedir. Düşme anında otomatik kilitlenir. Nylon dokuma kolonu; 48 mm eninde ve 2.80 m. uzunluğundadır. Kolon, otomatik geri dönüşümlü olduğundan kullanıcının hareketlerini engellemez. Bu nedenle kolay kullanımlıdır. Kolonun kopma dayanımı 2000 kg. dır 1200 kg/f darbeye dayanıklıdır. 

TS EN 360 (28.02.1997 – İOs FKO)