Ülkemizde son yirmi yıldan beri toplu konut inşaatlarında uygulanmakta olan tünel kalıp sistemi ile yapılan yapılarda meydana gelen iş kazalarının sayıları hakkında her hangi bir istatistiki resmi veri bulunmamasına rağmen konvansiyonel kalıp sistemi ile yapılan yapılarda meydana gelen iş kazalarının en az iki katı olduğu tahmin edilmektedir.  Nitekim, tarafımdan yapılan bir araştırma sonuçları bu tahmini doğrulamaktadır.   (Bakınız Tablo.2)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Tünel kalıp sistemi ile yapılan inşaatlarda ölüm ve ağır yaralanma ile sonuçlanan iş kazalarının başında tünel kalıp iskelelerinden düşme başta olmak üzere döşeme kenar boşluklarından, asansör ve tesisat boşluklarından ve merdivenlerden düşme olarak görülmektedir. (Bakınız: Grafik.3)

                                    

Toplu konut üretiminde tünel kalıp ile yapılan inşaatlarda uyulması gerekli kurallara geçmeden önce tünel kalıp sistemini tanımamız gerekir.

 Tünel kalıp sistemi, binaların döşeme ve duvarlarının büyük kalıp elemanlarıyla bir defada döküldüğü yerinde dökme bir yapım sistemidir. Bu sistemde binanın taşıyıcı elemanları betonarme olarak üretilmektedir. İç ve dış bölme duvarlarının yapımında ise genellikle hazır paneller kullanılmaktadır. Tünel kalıplarla bir hacmin en çok üç duvarı dökülebilirken, tesisat kanalları da bu kalıplar üzerine monte edilmektedir. 

Tünel kalıp sisteminde çelik kalıpların kullanılması ile düzgün yüzeylerin elde edilmesini kolaylaştırmaktadır. Perde duvarların ve döşemelerin bir bütün olarak, tek işlemle dökülmesi, tek parça halinde çalışan bir yapı elde edilmesini sağlamaktadır.

   Bu sistemde kürlenme yapılmasıyla, betona kısa sürede gerekli mukavemet verilebildiğinden, kalıplar çok kısa süre sonra sökülebilmektedir. Yine kısa sürede kurularak, yeniden beton dökülebilmekte ve bir üst katın yapımına başlanabilmektedir. Diğer bir anlatımla, yapımın bitimi hızla sonuçlanmaktadır.

 Son olarak; tünel kalıpların hangi elemanlardan oluştuğunu anlatalım;

Kalıp yüzeyleri:  Yaklaşık 3 mm. kalınlığında çelik saçtan yapılmıştır. Ancak saçın rijitliğinin sağlanması ve beton dökümü sırasında basınçtan dolayı eğilme olmaması için saçın iç yüzeyinde çelik profillerden yapılmış bir karkas bulunmaktadır.

Tünel kalıp iskeleleri (Çalışma platformları):  Beton prizini yaptıktan sonra kalıpların sökülmesi için gerekli olan elemanlardır. Kalıplar bu platformlar üzerine çekilerek sökülmekte ve çıkartılmaktadırlar

Ek kalıp parçaları:  Döşeme boşlukları, perde alınları, konsollar, döşeme alınları için kullanılan kalıp parçalarıdır.

Destek elemanları: Tünel kalıbın arkasına, beton dökümü ile gelecek yükü almak üzere konulan elemanlardır. Bu destek elemanlarından başka, kalıp elemanı içinde ayarlı çapraz, ayarlı dikme, kriko tekerlekler, kalıp yatay askısı ve benzeri elemanlarıdır.

Kalıp kaldırma ve taşıma aparatı: Bu aparat, kutu profilden ve birbirine dik iki üçgen ana gövdeden oluşur. Ayrıca, üst kısmında taşıyıcı mile sahip vinç kancası, alt kısmında kaldırma mili ve kilitleme somunu, kaldırma mili ile ana gövde arasında küresel yataktan oluşmuştur.

Kalıp yatırma aparatı: Tünel kalıbın montajı sonrasında kalıbın ayağa kaldırılması için üretilmiştir.

 

               Genel İş Güvenliği Kuralları

• Tünel kalıplı inşaat yapılan şantiyelerde görev ünvanı ne olursa olsun tüm çalışanlara, mutlaka BARET taktırılmalıdır. Gürültülü yerde çalışanlar baretlerine ayrıca kulaklık, kaynak yapanlar ise kaynakçı maskesi monte ederek çalıştırılmalıdır.

• Kayma ve düşme tehlikesi bulunan; korkuluksuz yerlerdeki çalışmalarda, asansör ve dış cephe boşluklarında yapılan çalışmalarda kolonları tüm gövdeyi saran paraşüt tipi emniyet kemeri kullanılmalıdır. Emniyet kemeri kancasının takılacağı yer bulunamazsa iki aks arasına düşey ve yatay hayatı çekilmeli, kanca bu halata takılarak çalışılmalıdır. Gerektiğinde düşey halata mobil düşüş tutucu aparat takılmalıdır.
• Emniyet kemerinin kullanılamadığı yüksek yerlerde düşme ve kayma tehlikesi varsa işçilerin çalıştığı yerin alt tarafına naylon iplerden örülmüş güvenlik ağları gerilmelidir.
• Tünel kalıpların kaldırılması, indirilmesi veya taşınması işlemleri mutlaka işaretçiler ile yapılmalıdır. El işaretleri kesin, yalın, yapılması ve anlaşılması kolay olacak ve benzer işaretlerden belirgin bir şekilde farklı olmalıdır. İşaretçi, operatöre manevra talimatlarını vermek için el ve kol hareketlerini kullanmalıdır. İşaretçi, kendisini tehlikeye düşürmeyecek şekilde, bulunduğu yerden bütün manevraları görsel olarak izleyebilmelidir. İşaretçinin esas görevi; manevraları yönlendirmek ve manevra alanındaki işçilerin güvenliğini sağlamaktır. İşaretçi kendisini tehlikeli durumda gördüğünden görevini yerine getiremiyorsa ek olarak bir veya daha fazla işaretçi konuşlandırılmalıdır. Operatör, almış olduğu emirleri güvenlik içerisinde yerine getiremeyeceği durumlarda yürütmekte olduğu manevrayı durdurarak yeni talimat istemelidir. İşaretçiler işe başlatılmadan önce kodlanmış işaretler konusunda eğitilmelidir
• Tünel kalıp ekibi dışındakilerden tünel çalışmalarına görev verilmediği takdirde kesinlikle katılmamalıdır.
• Tünel kalıplar yere dengeli konulmalı, dar ve dış kalıplara mutlaka destek konulmalıdır.
• Kat döşeme üzerindeki her türlü şaft ve rezervasyon deliklerinin üzeri kapatılmalıdır. Bunun için beton döküm esnasında buralara hasır demirler yerleştirilmeli ve tesisatçılar işe başlayana kadar kesilmemelidir. Büyük boyutlu şaftlar ve asansör boşlukları ile merdiven sahanlıklarının etrafı sağlam korkulukla çevrilmelidir.
• Asansör boşlukları, kapılarının montajına kadar 1 m. yüksekliğinde üst korkuluk, 0,50 m. yüksekliğinde ara korkulukla kapatılmalıdır. Kapı eşiğine malzeme düşmelerine karşı eteklik tahtası yerleştirilmelidir.
• Döşeme kenar boşluklarından düşmelere karşı, 1 m. yüksekliğinde üst korkuluklu, 0,50 m. yüksekliğinde ara korkuluklu seyyar korkuluklar takılmalıdır.
• Bina içi merdivenlere geçici korkuluk takılmalıdır.
• Takılan korkuluklar duvar, elektrik ve mekanik grubu ekipleri tarafından da muhafaza edilmelidir.
• İşçiler işlerini yaparken karşılaşacağı tehlikelere karşı iş güvenliği konularında nasıl davranılacağına ilişkin, kısa günlük toplantılarla konuşmalar yapılacaktır. Bu konuşmalar, genellikle her hafta düzenli olarak, belirli bir günün sabahında yapılacak ve on dakikadan fazla olmayacaktır. Bu toplantılar, söz konusu işçilerin bağlı bulundukları en yakın ilk amirleri (Formen/kalfa) tarafından yürütülecektir. 

Tünel kalıp sökümünde  uyulması gerekli kurallar

• Kalıp sökümü yetkilinin kontrolü altında yapılmalı ve sökümü sırasında vinç operatörünü yönlendirmek üzere mutlaka işaretçi bulunmalıdır.
• Kalıp sökümü sonrası ayarlı dikmeler hemen yerleştirilmelidir. Ayarlı dikmelere esas olarak kendi orijinal pimi takılmalıdır. Ancak, zorunlu hallerde kısa ve ucu kıvrılmış inşaat demiri pim olarak kullanılmalıdır.
• Kalıp sökümü sırasında zeminde iskeleler ve ağlı korkuluklar üzerinde malzeme bulunup bulunmadığı kontrol edilmeli, üzerlerinde bulunan malzemeler temizlendikten sonra söküm işlemine başlanmalıdır. Temizleme aşağıya atılarak yapılmamalıdır.
• Tüm çalışanlar malzeme kırıldığında malzemenin altında bulunmamalıdır.
• Kalıp iskelelerin dış cephedeki ağlı korkulukları, kalıp dışarı alınırken 180 derece yatay duruma getirilmeli arızalı olanları derhal onarılmalıdır.
• Tünel kalıpların sökümünde, çıkarma iskelesinin üzerine kadar pano tekerleri üzerinde ve taşıma aparatına olabildiğince dikey yük gelene kadar yürütüldükten sonra kaldırılmalıdır.
• Tünel kalıbı, beton dökümünden sonra çıkartılırken kalıp taşıma aparatı kullanıldığı taktirde aparatın miline tünel kalıp yatay pano düzlemine paralel kuvvetler geldiğinden malzemede çatlaklar ve yorulmalara neden olacağından kalıp çıkartma iskelesinin üzerine kadar pano tekerleri üzerinde yürüttükten sonra taşıma aparatına olabildiğince dikey yükler gelmesine çalışılmalıdır.

• Kalıpların sökümü ve nakli sırasında malzeme düşmelerine karşı; kalıp ya da iskele üzerinden düşebilecek malzemeden arındırmalı, binaya işçilerin yaklaşmamaları için gözcü görevlendirilmelidir.
• Tayrot demiri, bulon ve civatalar söküldükten sonra kalıp kiriş boşluklarına veya kiriş profillerine takılmamalı, düşmemesi için özel yapılmış kutularına yerleştirilmelidir.
• Sökülen kalıpların yere indirildikten sonra gerekli desteleme yapılmadan vinç kancasının sökülmesi için üzerine hiç bir şekilde işçi çıkartılmamalıdır.
• Tünellerin taşınması sırasında tünele asılarak veya üzerine binilerek çalışılmasına izin verilmemelidir.

Tünel kalıp ısıtımı sırasında  uyulması gerekli kurallar

• Tüplerin koku çıkardığı hissedildiği anda kesinlikle ateşle yaklaşılmamalı, derhal kapatılarak havalandırma sağlanmalı veya açık havaya taşınmalıdır.
• Gaz kaçağı testi, sabunlu su veya köpükle yapılmalıdır
• Tüplerin ocakla bağlantıları yüksek basınca dayanıklı kırmızı renkli hortumlarla yapılamalı, mekanik ve kimyasal etkilere dayanıklı hortumlar kullanılmalıdır.
• Yakmak için, tüp üzerinde gerekli hazırlıklar yapıldıktan sonra musluk açılmalıdır.
• Pilot musluklar,  mutlaka kullanılmalıdır.
• Kış koşullarında tüpler tünel dışından 50 cm. içeriye konulmalıdır.
• Tüplerin değişimi mutlaka tünel dışında yapılmalıdır.
• Tüp ve ocak bağlantılarında mutlaka kelepçe kullanılmalıdır. Telle kesinlikle bağlanmamalıdır.
• Dişli bağlantılarda teflon bant kullanılmamalıdır.
• Regülatör ve domuz kuyruğu bağlantılarında mutlaka kelepçe kullanılmalıdır
• Emniyet ventili çalıştırıldıktan sonra ocak yakma işlemi yapılmamalıdır.
• Tüpler dik olarak kullanılmalı ve istiflenmeli, ısıya, elektriğe ve güneşe karşı korunmalıdır.
•  Gaz alevi açık mavi renkte olmalı, enjektör üzerindeki hava ayar yüksüğü ile ayarı yapılmamalıdır.
• Tünel kalıbın ısıtımı esnasında işçilerin ısınma veya istirahat amacıyla içeri girmeleri engellenmelidir.

·   Tünel kalıp ekibi dışındaki işçilerin tünel ısıtmaları çalışmalarına katılmaları veya görev verilmediği takdirde bu alanda bulunmaları kesinlikle önlenmelidir.

 

Prekast montajında ve atölyesinde uyulması gerekli kurallar

• Prekast istif sahasına getirilip bina etrafına stok sahasına indirilen; prekastlar için tüm iş güvenliği önlemleri alınacak. Prekast indirilirken kule vinç işaretinden başkası kule vince işaret vermeyecek. Prekastın altında kimse bulundurulmamalıdır.
• Prekastların kaldırma ankraj demirleri kontrol edilmeli, ankraj demirlerinde çatlama;kesit zayıflaması varsa prekast için gerekli önlemler alınmadan kaldırılmamalıdır.
• Kule vinç operatörünün görmediği cephede prekast asılırken operatöründe ve prekast astıran formende mutlaka telsiz bulundurulmalıdır.
• Cephe prekastlarının asılması sırasında; bina çevresinde gözcü bir kişi bulundurulmalı, bina giriş ve çıkışları kontrol edilmelidir.
• Prekast cepheye yaklaşırken; prekast cephe dönmeden, binaya çarpmadan ankrajlara  oturtulmalı, kaynak işlemi tamamlandıktan sonra; vincin halatları prekast elemanından sökülmelidir.
• Sahanlık prekastları montajı yapıldıktan sonra kaldırma kancaları kesilmelidir.
• Balkon prekastları, kaynak işi bitirilmeden vincin kancası sökülmemeli ve bulunulan mekan terkedilmemelidir.
• En ağır prekastın tonajı üzerine yazılmalı, vinç boom ‘un kaçıncı metrede kaldıracağı daha önceden vinççiye ve prekastı asan formene bildirilmelidir.

 

Kişisel koruyucu malzeme kullanımı

• Görev ünvanı ne olursa olsun tüm çalışanlar, BARET kullanmalıdır. Baret çene bağı iptal edilmeden, başa sıkıca oturacak şekilde ayarlandıktan sonra takılmalıdır. Gürültülü yerde çalışanlar baretlerine ayrıca kulaklık, kaynak yapanlar ise kaynakçı maskesi monte ederek çalışmalıdırlar.
• Tüm çalışanlar yazın çelik burunlu ve tabanlı ayakkabı, kışın çelik burunlu ve tabanlı bot yağışlı ve ıslak yerlerde çelik burunlu çizme giymelidir. Ayakkabının çelik burunlu kısmı ile malzemeye vurma gibi değişik amaçla kullanımı denenmemelidir.
• Ellere zarar verebilecek kazalara neden olacak ortam bulunduğundan, özellikle montaj çalışmalarında araç ve gereç kullanırken batıcı, kesici ve delici yaralanmalara karşı montajcı eldiveni kullanılmalıdır. Beton dökümde PVC esaslı lastik eldiven, titreşimli aletlerin kullanılmasında ise titreşime karşı çalışırken özel eldiven takılmalıdır.
• En az 3 m.nin üstündeki yükseklikte kayma ve düşme tehlikesi bulunan; korkuluksuz yerlerdeki çalışmalarda, asansör ve dış cephe boşluklarında yapılan çalışmalarda kolonları tüm gövdeyi saran paraşüt tipi emniyet kemeri kullanılmalıdır. Emniyet kemeri kancasının takılacağı yer bulunamazsa iki aks arasına düşey ve yatay hayatı çekilmeli, kanca bu halata takılarak çalışılmalıdır. Gerektiğinde düşey halata mobil düşüş tutucu aparat takılmalıdır.
• Emniyet kemerinin kullanılmadığı yerlerde düşme ve kayma tehlikesi varsa işçilerin çalıştığı yerin alt tarafına naylon iplerden örülmüş güvenlik ağları gerilmelidir
• Kaynakçılar uzun konçlu deri eldiven ve deri önlük kullanmalıdır.
• İşaretçiler, ceket, baret, kolluk veya kol bandı gibi ayırt edici eşyalardan bir veya daha fazlasını giymeli ya da uygun bir işaret aracı taşımalıdır. Ayırt edici eşyalar; parlak yansıtıcılı malzemeden yapılmış renkli, hepsi aynı renkte ve sadece işaretçilere özel olmalıdır. İşaretçilere, sesli uyarılarda bulunmak üzere düdük verilmelidir.

 

TÜNEL KALIP İŞLERİNDE KULLANILAN KİŞİSEL KORUYUCU MALZEMELER

             

---

[1] SSK 2005 yılı istatistiklerine göre, toplam işçi sayısının % 13’ü